طلاق خلع و مبارات چیست؟

در پیچیدگی‌های نظام حقوقی خانواده، به‌ویژه در مبحث طلاق، شناخت دقیق انواع آن از اهمیت بالایی برخوردار است. طلاق، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین وقایع حقوقی در زندگی مشترک، نه تنها به رابطه زوجیت پایان می‌دهد، بلکه آثار عمیق مالی، اجتماعی و روانی بر زوجین و فرزندان بر جای می‌گذارد. در فقه اسلامی و به تبع آن در حقوق مدنی ایران، طلاق انواع گوناگونی دارد که هر یک شرایط، احکام و آثار خاص خود را دارا هستند. در این میان، طلاق خلع و مبارات دو نوع از طلاق‌های بائن محسوب می‌شوند که ماهیت آن‌ها بر اساس کراهت (نفرت) یکی از زوجین یا هر دو از دیگری و بذل مالی از سوی زن استوار است. این مقاله به بررسی جامع، علمی و حقوقی این دو نوع طلاق، شرایط، تفاوت‌ها، مراحل قانونی و نکات کلیدی مربوط به آن‌ها می‌پردازد تا راهنمای کاملی برای افراد درگیر با این مسائل باشد.

مقدمه: مفهوم و جایگاه طلاق در نظام حقوقی ایران

ازدواج پیمانی مقدس و بنیادین در جوامع بشری است که با هدف تشکیل خانواده و ادامه نسل منعقد می‌گردد. با این حال، در مواردی ممکن است ادامه زندگی مشترک برای زوجین یا یکی از آن‌ها غیرممکن یا مضر تشخیص داده شود. در چنین شرایطی، قانون راهکاری تحت عنوان “طلاق” پیش‌بینی کرده است تا این رابطه حقوقی و شرعی به صورت رسمی و قانونی پایان یابد. طلاق در نظام حقوقی ایران ریشه در فقه امامیه دارد و احکام آن عمدتاً در قانون مدنی و قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ تبیین شده است. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه مسائل حقوقی خانواده، به وب‌سایت اصلی ما سر بزنید.

تعریف جامع طلاق

طلاق در اصطلاح فقهی و حقوقی، انحلال نکاح دائم از طرف مرد یا با توافق طرفین یا به حکم حاکم شرع است. در فقه اسلامی، طلاق عمدتاً در اختیار مرد قرار داده شده است، اما با گذشت زمان و تکامل نظام حقوقی، شرایطی برای زن نیز جهت درخواست طلاق و همچنین امکان طلاق توافقی فراهم گشته است. قانون مدنی ایران در ماده ۱۱۳۳، حق طلاق را اصالتاً به مرد داده است، اما این حق مطلق نبوده و در مواد بعدی و قوانین خاص مانند قانون حمایت خانواده، با تدابیری همچون لزوم رجوع به دادگاه و اثبات شروط، تعدیل شده است.

انواع طلاق در فقه و حقوق ایران

طلاق در حقوق ایران از جهات مختلفی قابل تقسیم‌بندی است. از نظر قابلیت رجوع، طلاق به دو دسته بائن و رجعی تقسیم می‌شود:

• طلاق رجعی: طلاقی است که در زمان عده، مرد حق رجوع به زن را دارد و بدون نیاز به عقد جدید، رابطه زوجیت مجدداً برقرار می‌شود.
• طلاق بائن: طلاقی است که پس از آن، مرد حق رجوع به زن را در زمان عده ندارد، مگر با عقد جدید (و در برخی موارد، با شرایط خاص مانند محلل). طلاق خلع و مبارات از انواع طلاق بائن هستند.

از منظر عامل طلاق، می‌توان به طلاق از طرف مرد، طلاق از طرف زن (به دلیل عسر و حرج، عدم پرداخت نفقه، وکالت در طلاق و غیره) و طلاق توافقی اشاره کرد که طلاق خلع و مبارات اغلب در دسته طلاق‌های توافقی یا طلاق از طرف زن قرار می‌گیرند، با این تفاوت که ماهیت خاص خود را دارند.

طلاق خلع: بررسی عمیق و ابعاد حقوقی

طلاق خلع (بر وزن فعل) از ریشه “خلع” به معنای کندن و بیرون آوردن است و در اصطلاح فقهی و حقوقی به معنای طلاقی است که زن به دلیل کراهت و نفرت شدید از شوهر خود، مالی را به او می‌بخشد (بذل می‌کند) تا شوهرش او را طلاق دهد. این نوع طلاق ماهیتی توافقی دارد و در آن اراده و رضایت زن در جدایی نقش محوری ایفا می‌کند.

تعریف طلاق خلع و مبنای فقهی آن

ماده ۱۱۴۶ قانون مدنی ایران به صراحت طلاق خلع را تعریف می‌کند: “طلاق خلع آن است که زن به واسطه کراهتی که از شوهر خود دارد، در مقابل مالی که به شوهر می‌دهد، طلاق می‌گیرد؛ اعم از اینکه مال مزبور عین مهر باشد یا معادل آن و یا بیشتر و یا کمتر از مهر.” مبنای فقهی این نوع طلاق در قرآن کریم نیز به صورت غیرمستقیم در آیه ۲۲۹ سوره بقره ذکر شده است که در آن، اگر زن و شوهر نتوانند حدود الهی را رعایت کنند و زن از بازگشت به زندگی زناشویی با شوهرش کراهت داشته باشد، می‌تواند مالی را به شوهر بدهد تا از او جدا شود (فلا جناح علیهما فیما افتدت به). این نوع طلاق برای جلوگیری از ظلم و ستم به زن و فراهم آوردن راهی برای او جهت خروج از زندگی زناشویی نامطلوب وضع شده است.

شرایط تحقق طلاق خلع (کراهت زن، بذل مال)

برای اینکه طلاقی خلع محسوب شود، دو شرط اساسی لازم است:

1. کراهت زن از شوهر: این کراهت باید به حدی باشد که زن نتواند به زندگی مشترک ادامه دهد و بیم آن رود که حدود الهی (حقوق و تکالیف زناشویی) رعایت نشود. کراهت باید واقعی و عمیق باشد و صرف ادعای صوری کافی نیست. دادگاه در این زمینه به احراز کراهت می‌پردازد.
2. بذل مال از سوی زن به شوهر: زن در مقابل طلاق، مالی را به شوهر خود می‌بخشد. این مال می‌تواند مهریه او، قسمتی از آن، یا مالی دیگر باشد که مقدار آن نیز محدودیتی ندارد؛ می‌تواند کمتر، مساوی یا بیشتر از مهریه باشد. این بذل باید صراحتاً توسط زن اعلام شود و به قبول شوهر برسد. مال بذل شده می‌تواند هر چیزی باشد که ارزش مالی دارد، مانند وجه نقد، سکه، ملک، یا حتی صرف نظر کردن از بخشی از مهریه.

ماهیت حقوقی طلاق خلع (بائن بودن)

همانطور که ذکر شد، طلاق خلع از نوع طلاق بائن است. این بدان معناست که پس از اجرای صیغه طلاق خلع، مرد در مدت عده حق رجوع به زن را ندارد. دلیل بائن بودن این طلاق این است که زن با بذل مال، در واقع حق طلاق را از شوهر خود خریده است و اگر مرد بتواند رجوع کند، این معامله باطل می‌شود و هدف زن از جدایی محقق نمی‌گردد. این حکم به زن اطمینان می‌دهد که پس از طلاق، زندگی مشترک مجدداً بدون اراده او برقرار نخواهد شد.

حق رجوع در طلاق خلع و محدودیت‌های آن

با وجود بائن بودن طلاق خلع، یک استثنای مهم وجود دارد: اگر زن در مدت عده از بذل خود رجوع کند (یعنی مالی را که بخشیده بود، دوباره مطالبه کند)، طلاق خلع به طلاق رجعی تبدیل می‌شود. در این صورت، مرد می‌تواند در باقیمانده مدت عده به زن رجوع کند. این حق رجوع زن از بذل، یکی از مهم‌ترین نکات در طلاق خلع است که طرفین باید از آن آگاه باشند. انگیزه این حکم، فراهم آوردن فرصت تأمل برای زن و جلوگیری از تصمیمات عجولانه است.

مثال عملی از طلاق خلع

فرض کنید خانم الف از همسرش آقای ب به شدت کراهت دارد و ادامه زندگی برای او غیرقابل تحمل است. خانم الف به دادگاه مراجعه کرده و تقاضای طلاق می‌کند. پس از ارجاع به داوری و عدم سازش، خانم الف در دادگاه اظهار می‌دارد که حاضر است نصف مهریه خود (که ۱۰۰۰ سکه بهار آزادی است، یعنی ۵۰۰ سکه) را به آقای ب ببخشد تا آقای ب او را طلاق دهد. آقای ب نیز با این بذل موافقت می‌کند. در این حالت، دادگاه با احراز کراهت خانم الف و توافق بر بذل، گواهی عدم امکان سازش برای طلاق خلع صادر می‌کند. اگر خانم الف در مدت عده، ۵۰۰ سکه بخشیده شده را مجدداً مطالبه کند، طلاق به رجعی تبدیل می‌شود و آقای ب می‌تواند به او رجوع کند.

طلاق مبارات: وجوه تمایز و احکام خاص

طلاق مبارات (بر وزن مفاعلت) نیز نوع دیگری از طلاق بائن است که شباهت‌هایی با طلاق خلع دارد، اما تفاوت‌های کلیدی آن‌ها را از هم متمایز می‌کند. ریشه “مبارات” به معنای برائت جستن و بیزاری دو طرف از یکدیگر است.

تعریف طلاق مبارات و تفاوت آن با خلع

ماده ۱۱۴۷ قانون مدنی ایران طلاق مبارات را اینگونه تعریف می‌کند: “طلاق مبارات آن است که کراهت از طرفین باشد ولی در این صورت عوض باید زائد بر میزان مهر نباشد.” تفاوت اصلی طلاق مبارات با خلع در منبع کراهت و میزان بذل است. در مبارات، کراهت و نفرت متقابل است، یعنی هم زن و هم مرد از یکدیگر کراهت دارند و نمی‌توانند زندگی مشترک را ادامه دهند. این کراهت دوطرفه مبنای توافق بر طلاق می‌شود. جهت مطالعه مقالات بیشتر درباره طلاق و ابعاد گوناگون آن، این لینک را دنبال کنید.

شرایط تحقق طلاق مبارات (کراهت متقابل)

همانند طلاق خلع، طلاق مبارات نیز نیازمند دو شرط اصلی است:

1. کراهت متقابل: هم زن و هم مرد باید از یکدیگر کراهت داشته باشند. این کراهت باید برای دادگاه احراز شود و معمولاً از طریق اظهارات صریح زوجین یا گواهی داوران قابل اثبات است.
2. بذل مال از سوی زن: در طلاق مبارات نیز زن مالی را به شوهر می‌بخشد تا طلاق واقع شود. این بذل نشان‌دهنده رضایت زن به طلاق و تایید کراهت اوست.

مقدار بذل در طلاق مبارات

یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های طلاق مبارات با خلع، محدودیت در میزان بذل است. در طلاق مبارات، مالی که زن به شوهر می‌بخشد، نباید بیشتر از مهریه او باشد. این محدودیت به دلیل وجود کراهت از سوی مرد نیز وضع شده است؛ زیرا اگر مرد نیز از زن کراهت دارد، منطقی نیست که علاوه بر رهایی از زندگی مشترک نامطلوب، مال قابل توجهی بیش از مهریه نیز دریافت کند. این بذل می‌تواند عین مهریه، معادل آن، یا کمتر از آن باشد.

حق رجوع در طلاق مبارات

همانند طلاق خلع، طلاق مبارات نیز بائن است و مرد در مدت عده حق رجوع به زن را ندارد. با این حال، در طلاق مبارات نیز زن می‌تواند در مدت عده از بذل خود رجوع کند. در صورت رجوع زن از بذل، طلاق از نوع بائن به رجعی تبدیل می‌شود و مرد می‌تواند در باقیمانده مدت عده به زن رجوع نماید. این حکم نیز برای تضمین عدالت و تأمل زوجین در تصمیم خود صادر شده است.

مثال عملی از طلاق مبارات

فرض کنید خانم ج و آقای د هر دو از یکدیگر کراهت دارند و ادامه زندگی مشترک برای هر دوی آن‌ها ناممکن شده است. مهریه خانم ج، ۵۰ سکه بهار آزادی است. آن‌ها به دادگاه مراجعه کرده و تقاضای طلاق توافقی از نوع مبارات می‌کنند. خانم ج پیشنهاد می‌دهد که در ازای طلاق، ۱۰ سکه از مهریه خود را به آقای د ببخشد. آقای د نیز با این پیشنهاد موافقت می‌کند. دادگاه پس از احراز کراهت متقابل و توافق بر بذل کمتر از مهریه، گواهی عدم امکان سازش برای طلاق مبارات صادر می‌کند. در این حالت، اگر خانم ج در مدت عده ۱۰ سکه بخشیده شده را مطالبه کند، طلاق به رجعی تبدیل می‌شود و آقای د می‌تواند رجوع کند.

مقایسه جامع طلاق خلع و مبارات

برای درک بهتر تفاوت‌ها و شباهت‌های طلاق خلع و مبارات، می‌توان آن‌ها را در قالب یک جدول مقایسه‌ای مشاهده کرد:

فرایند قضایی و مراحل طلاق خلع و مبارات

طلاق خلع و مبارات هرچند ماهیت توافقی دارند، اما مانند سایر انواع طلاق، مستلزم طی مراحل قانونی در دادگاه‌های خانواده هستند. قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱، فرایند طلاق را به‌ویژه در مورد گواهی عدم امکان سازش، تا حدی پیچیده‌تر کرده تا از طلاق‌های عجولانه جلوگیری شود. در ادامه، مراحل انجام کار با زمان تقریبی و مدارک لازم برای هر مرحله ارائه می‌شود:

مرحله اول: مشاوره و تلاش برای سازش

اولین گام در هر نوع طلاق توافقی (که خلع و مبارات نیز اغلب در این دسته قرار می‌گیرند)، مراجعه به مراکز مشاوره خانواده تحت نظارت قوه قضائیه است. هدف این مرحله، بررسی امکان ادامه زندگی مشترک و تلاش برای مصالحه است. زوجین باید حداقل یک یا چند جلسه مشاوره را پشت سر بگذارند و گواهی مبنی بر عدم انصراف از طلاق دریافت کنند.

• مدت زمان تقریبی: ۱ تا ۲ ماه (بسته به ترافیک کاری مراکز مشاوره).
• مدارک لازم: شناسنامه، کارت ملی، سند ازدواج (اصل و کپی).

کاربرد ماده قانونی در عمل: این مرحله در راستای اجرای ماده ۲۵ قانون حمایت خانواده ۱۳۹۱ است که مراجعه به مراکز مشاوره را برای طلاق‌های توافقی الزامی می‌داند.

مرحله دوم: تنظیم و ثبت دادخواست طلاق

پس از دریافت گواهی عدم انصراف از طلاق، زوجین یا وکلای آن‌ها باید دادخواست طلاق توافقی (با اشاره به نوع خلع یا مبارات) را تنظیم کرده و به یکی از دفاتر خدمات قضایی الکترونیک ارائه دهند تا به دادگاه خانواده ارجاع شود. در دادخواست باید به وضوح کراهت (از سوی زن در خلع، از هر دو در مبارات) و نیز جزئیات توافقات صورت گرفته در مورد مهریه، نفقه، حضانت فرزندان (در صورت وجود)، اجرت‌المثل و سایر حقوق مالی زن اشاره شود.

• مدت زمان تقریبی: ۳ روز تا ۱ هفته (بسته به سرعت تنظیم و ثبت).
• مدارک لازم: گواهی عدم انصراف از طلاق، سند ازدواج، شناسنامه و کارت ملی زوجین، وکالتنامه (در صورت وجود وکیل).

مثال فرضی: زن و شوهر توافق می‌کنند که در ازای طلاق خلع، زن از یک چهارم مهریه خود (مثلاً ۲۵ سکه از ۱۰۰ سکه) صرف‌نظر کند. این توافق به وضوح در دادخواست ذکر می‌شود.

مرحله سوم: حضور در جلسات دادگاه و رسیدگی

پس از ثبت دادخواست، پرونده به یکی از شعب دادگاه خانواده ارجاع شده و وقت رسیدگی تعیین می‌شود. در این مرحله، قاضی به بررسی توافقات زوجین، احراز کراهت زن (در طلاق خلع) یا کراهت متقابل (در طلاق مبارات) و تأیید بذل مال می‌پردازد. ممکن است قاضی سؤالاتی برای اطمینان از رضایت طرفین و صحت توافقات مطرح کند. حضور زوجین یا وکلای آن‌ها در این جلسات الزامی است.

• مدت زمان تقریبی: ۱ تا ۳ ماه (بسته به شلوغی دادگاه و نیاز به تکمیل مدارک).
• مدارک لازم: کلیه مدارک مراحل قبل و در صورت لزوم، مدارک تکمیلی که دادگاه درخواست کند.

کاربرد ماده قانونی در عمل: احراز کراهت و بذل توسط دادگاه، تطبیق با مواد ۱۱۴۶ و ۱۱۴۷ قانون مدنی است که شرایط شکلی و ماهوی این نوع طلاق‌ها را مشخص می‌کند.

مرحله چهارم: صدور گواهی عدم امکان سازش

پس از احراز تمامی شرایط و تأیید توافقات، دادگاه گواهی عدم امکان سازش را صادر می‌کند. این گواهی یک سند قضایی است که مجوز مراجعه به دفترخانه طلاق را به زوجین می‌دهد و کلیه توافقات آن‌ها در خصوص حقوق مالی، حضانت و ملاقات فرزندان در آن درج می‌شود. گواهی عدم امکان سازش دارای اعتبار سه ماهه از تاریخ قطعیت است.

• مدت زمان تقریبی: حدود ۱ ماه (شامل مهلت تجدیدنظرخواهی و قطعیت رأی).
• مدارک لازم: رأی دادگاه (گواهی عدم امکان سازش قطعی).

مثال واقعی: دادگاه گواهی عدم امکان سازش را صادر کرده که در آن قید شده است: “زن با بذل تمامی مهریه و نفقه ایام عده، از همسر خود طلاق خلع می‌گیرد و حضانت فرزند مشترک به مادر واگذار می‌شود.”

مرحله پنجم: اجرای صیغه طلاق و ثبت در دفاتر رسمی

در نهایت، زوجین با در دست داشتن گواهی عدم امکان سازش قطعی و سایر مدارک لازم، ظرف سه ماه به یکی از دفاتر رسمی طلاق (دفترخانه) مراجعه می‌کنند. در آنجا، با حضور حداقل دو شاهد عادل، صیغه طلاق جاری و واقعه طلاق در شناسنامه‌های زوجین ثبت می‌شود. در زمان اجرای صیغه طلاق، زن باید در حالت طهر (پاکی از عادت ماهانه) باشد، مگر در موارد خاص مانند یائسگی یا باکره بودن.

• مدت زمان تقریبی: ۱ روز.
• مدارک لازم: گواهی عدم امکان سازش، شناسنامه و کارت ملی زوجین، برگه‌های آزمایش بارداری (در صورت لزوم).

کاربرد ماده قانونی در عمل: اجرای صیغه طلاق و ثبت آن مطابق با ماده ۱۱۴۰ تا ۱۱۴۵ قانون مدنی و مواد ۲۹ تا ۳۸ قانون حمایت خانواده ۱۳۹۱ صورت می‌گیرد.

نکات حقوقی مهم و اشتباهات رایج در طلاق خلع و مبارات

آگاهی از نکات حقوقی و پرهیز از اشتباهات رایج می‌تواند به تسهیل و تسریع فرایند طلاق کمک کند و از بروز مشکلات بعدی جلوگیری نماید.

اهمیت تعیین تکلیف مهریه، نفقه و حضانت

در طلاق‌های خلع و مبارات که بر پایه توافق بنا شده‌اند، لازم است کلیه حقوق مالی زن (مانند مهریه، نفقه معوقه و ایام عده، اجرت‌المثل و نحله) و همچنین در صورت وجود فرزند مشترک، مسائل مربوط به حضانت، نفقه و ملاقات فرزندان به صورت دقیق و روشن مورد توافق قرار گیرد و در دادخواست و گواهی عدم امکان سازش قید شود. هر گونه ابهام در این توافقات می‌تواند منجر به دعاوی بعدی و طولانی شدن فرایند شود. اشتباه رایج: زوجین تنها بر طلاق توافق می‌کنند و جزئیات حقوق مالی و حضانت را به زمان بعد موکول می‌کنند که این امر می‌تواند مسیر طلاق را با چالش مواجه سازد و حتی منجر به ابطال توافقات شود.

اشتباه در تعیین میزان بذل و عواقب آن

همانطور که توضیح داده شد، در طلاق خلع میزان بذل محدودیتی ندارد، اما در طلاق مبارات نباید از مهریه تجاوز کند. خطای متداول: عدم آگاهی از این تفاوت و تعیین بذل بیش از مهریه در طلاق مبارات. این اشتباه می‌تواند منجر به رد دادخواست یا نیاز به اصلاح آن و در نتیجه طولانی شدن دادرسی شود و از صحت ماهیت طلاق مبارات بکاهد. اطمینان از رعایت این شرط قانونی بسیار مهم است.

تصور غلط در مورد حق رجوع مرد

برخی تصور می‌کنند که در طلاق خلع و مبارات، مرد به هیچ وجه حق رجوع ندارد. این تصور اشتباه است. با وجود بائن بودن این طلاق‌ها، حق رجوع زن از بذل، به مرد اجازه رجوع می‌دهد. عواقب: عدم آگاهی زن از این حق و عواقب آن، می‌تواند باعث بروز مشکلات و پشیمانی‌های بعدی شود، زیرا اگر زن از بذل خود رجوع کند، مرد مجدداً حق رجوع پیدا می‌کند و ممکن است زن ناخواسته به زندگی زناشویی بازگردد.

اهمیت مشاوره حقوقی قبل از اقدام

با توجه به پیچیدگی‌های حقوقی و آثار بلندمدت طلاق، توصیه می‌شود زوجین قبل از هر گونه اقدام، با وکیل متخصص خانواده مشورت نمایند. وکیل می‌تواند ضمن ارائه اطلاعات دقیق حقوقی، در تنظیم توافقات، تهیه دادخواست و پیگیری پرونده در دادگاه، راهنمایی‌های لازم را ارائه دهد و از بروز اشتباهات احتمالی جلوگیری کند. این مشاوره برای اطمینان از صحت اقدامات و حفظ حقوق طرفین حیاتی است.

نقش وکیل در تسریع و صحت روند

حضور وکیل در پرونده‌های طلاق خلع و مبارات می‌تواند فرایند را به طور چشمگیری تسریع بخشد. وکیل با آگاهی از رویه‌های قضایی و تنظیم صحیح مدارک، می‌تواند زمان رسیدگی را کاهش دهد. همچنین، وکیل می‌تواند در جلسات دادگاه حاضر شود و از حضور زوجین در برخی مراحل بی‌نیاز کند، که این امر برای بسیاری از افراد در شرایط روحی نامناسب طلاق، بسیار ارزشمند است. از سوی دیگر، وکیل اطمینان حاصل می‌کند که توافقات به درستی و مطابق با قوانین ثبت شوند و حقوق موکلش به طور کامل حفظ گردد. مهم: حتی در طلاق توافقی نیز وجود وکیل می‌تواند مانع از بروز مشکلات در تفسیر توافقات و یا تغییر رأی در مراحل بالاتر شود.

نمودار فرایند طلاق خلع و مبارات (اینفوگرافیک متنی)

در ادامه، یک نمای کلی از مراحل اصلی طلاق خلع و مبارات را در قالب یک اینفوگرافیک متنی مشاهده می‌کنید که مسیر گام‌به‌گام را به شما نشان می‌دهد. این نمودار تصویری روشن از مراحل قانونی ارائه می‌دهد تا درک بهتری از فرایند حاصل شود:

تاثیر طلاق خلع و مبارات بر حقوق و تکالیف زوجین و فرزندان

طلاق، صرف نظر از نوع آن، دارای آثار حقوقی گسترده‌ای بر زوجین و در صورت وجود، بر فرزندان است. در طلاق‌های خلع و مبارات که ماهیت توافقی دارند، اغلب این آثار از پیش مورد توافق قرار می‌گیرند، اما شناخت اصول حقوقی آنها همچنان ضروری است.

آثار مالی (مهریه، نفقه، اجرت‌المثل، نحله)

• مهریه: در طلاق خلع و مبارات، زن بخشی از مهریه یا تمامی آن را بذل می‌کند. میزان بذل دقیقاً بر اساس توافق و مطابق با قواعد هر یک از این طلاق‌ها (محدودیت بذل در مبارات) صورت می‌گیرد. باقی‌مانده مهریه، در صورت عدم بذل کامل، همچنان حق زن است.
• نفقه: نفقه زن در ایام عده طلاق رجعی بر عهده مرد است. اما از آنجا که خلع و مبارات، طلاق بائن هستند، به طور کلی زن در ایام عده مستحق نفقه نیست، مگر اینکه در همان توافق طلاق بر پرداخت نفقه ایام عده توافق شده باشد. با این حال، اگر زن در ایام عده از بذل خود رجوع کند و طلاق به رجعی تبدیل شود، حق نفقه عده به زن باز می‌گردد.
• اجرت‌المثل ایام زوجیت و نحله: این حقوق نیز مانند مهریه و نفقه می‌تواند در توافق طلاق خلع و مبارات مورد مصالحه قرار گیرد. زن می‌تواند از دریافت آن‌ها صرف‌نظر کرده یا در ازای طلاق، آن‌ها را به عنوان قسمتی از بذل در نظر بگیرد.

آثار غیرمالی (حضانت، ملاقات، ولایت)

• حضانت فرزندان: در طلاق خلع و مبارات که توافقی هستند، حضانت فرزندان مشترک عمدتاً بر اساس توافق زوجین تعیین می‌شود. اگر فرزند پسر باشد تا ۱۵ سالگی و دختر تا ۹ سالگی با مادر، و پس از آن با پدر است، اما توافق بر خلاف آن نیز معتبر است، مشروط بر اینکه مصلحت کودک رعایت شود و دادگاه آن را تأیید کند (ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی).
• نفقه فرزندان: نفقه فرزندان، حتی پس از طلاق، بر عهده پدر است و توافق بر خلاف آن در دادگاه الزام‌آور نیست، زیرا نفقه فرزندان از حقوق کودک است و قابل اسقاط نیست (ماده ۱۱۶۸ و ۱۱۹۹ قانون مدنی).
• ملاقات با فرزندان: حق ملاقات برای والدینی که حضانت فرزندان را بر عهده ندارند، همواره محفوظ است و نمی‌توان آن را سلب کرد. جزئیات زمان و مکان ملاقات نیز معمولاً در توافق طلاق مشخص می‌شود.

نتیجه‌گیری و جمع‌بندی

طلاق خلع و مبارات، دو نوع مهم از طلاق بائن در نظام حقوقی ایران هستند که هر دو بر مبنای کراهت و بذل مال استوارند. تفاوت اصلی آن‌ها در منشأ کراهت (فقط از سوی زن در خلع و از هر دو طرف در مبارات) و نیز در میزان بذل مال (نامحدود در خلع و حداکثر به میزان مهریه در مبارات) است. شناخت دقیق این تفاوت‌ها و همچنین آگاهی از فرایند قضایی و نکات حقوقی مربوطه، برای زوجینی که در این مسیر قرار می‌گیرند، حیاتی است. رجوع زن از بذل در مدت عده، از مهم‌ترین نکات مشترک این دو نوع طلاق است که می‌تواند ماهیت بائن طلاق را به رجعی تبدیل کند.

با توجه به پیچیدگی‌های حقوقی و آثار عمیق طلاق بر زندگی افراد، تأکید می‌شود که در تمامی مراحل، از مشاوره با وکلای متخصص بهره‌مند شوید تا از حفظ حقوق خود و پیشگیری از هرگونه اشتباه قانونی اطمینان حاصل کنید. این رویکرد نه تنها به سرعت بخشیدن به فرایند کمک می‌کند، بلکه تضمینی برای اتخاذ تصمیمات آگاهانه و صحیح در یکی از حساس‌ترین مراحل زندگی است. امید است این مقاله، اطلاعات جامع و ارزشمندی را در اختیار خوانندگان گرامی قرار داده باشد و چراغ راهی برای تصمیم‌گیری‌های آگاهانه در مسائل پیچیده طلاق خلع و مبارات باشد.