اجرای مهریه در دادگاه

مهریه، حق مالی و شرعی زن است که در سند ازدواج ثبت می‌شود و در هر زمان پس از عقد، زن می‌تواند آن را مطالبه کند. فرآیند مطالبه و اجرای مهریه در بسیاری از موارد به دلیل عدم پرداخت توافقی، به دستگاه قضایی کشیده می‌شود. شناخت دقیق مراحل قانونی، مدارک لازم و چالش‌های پیش رو برای زنان متقاضی و همچنین مردان مسئول پرداخت، امری ضروری است. این مقاله به صورت جامع و کاربردی به بررسی ابعاد مختلف اجرای مهریه از طریق محاکم دادگستری می‌پردازد تا راهنمایی کامل برای ذینفعان باشد.

مفهوم مهریه و انواع آن

مهریه یا “صداق”، مالی است که مرد در هنگام عقد ازدواج یا پس از آن به زن می‌پردازد و یکی از حقوق اصلی و مالی زن در زندگی مشترک به شمار می‌رود. قانون مدنی ایران و شرع اسلام، بر لزوم پرداخت مهریه و امکان مطالبه آن توسط زن تأکید دارد. مهریه می‌تواند شامل هر مالی باشد که ارزش اقتصادی داشته باشد، از جمله سکه طلا، وجه نقد، املاک، و سایر دارایی‌ها. شناخت نوع مهریه در روند اجرای آن اهمیت زیادی دارد.

مهریه عندالمطالبه

این نوع مهریه رایج‌ترین شکل مهریه در ایران است. “عندالمطالبه” به این معناست که زن هر زمان که اراده کند، می‌تواند مهریه خود را از همسرش مطالبه کند و مرد مکلف به پرداخت آن است. در این حالت، زن نیازی به اثبات توانایی مالی مرد ندارد و صرف مطالبه، مرد را ملزم به پرداخت می‌کند. اگر مرد از پرداخت امتناع کند یا توانایی پرداخت یکجای آن را نداشته باشد، زن می‌تواند از طریق مراجع قانونی اقدام به مطالبه و اجرای آن نماید. این نوع مهریه، پشتوانه حقوقی قوی‌تری برای زن محسوب می‌شود.

مهریه عندالاستطاعه

در مهریه عندالاستطاعه، پرداخت مهریه مشروط به توانایی مالی مرد است. به عبارت دیگر، زن تنها زمانی می‌تواند مهریه خود را مطالبه و اجرایی کند که ثابت کند مرد توانایی مالی برای پرداخت آن را دارد. اثبات این توانایی مالی بر عهده زن است و همین امر فرآیند مطالبه را پیچیده‌تر و زمان‌برتر می‌کند. در عمل، کمتر از این نوع مهریه استفاده می‌شود مگر در شرایط خاص یا توافق زوجین.

نمای کلی مراحل اجرای مهریه در دادگاه

روند مطالبه و اجرای مهریه از طریق دادگاه، یک فرآیند چند مرحله‌ای است که نیازمند دقت و آگاهی از قوانین مربوطه است. در ادامه، مراحل اصلی این فرآیند به صورت گام به گام تشریح می‌شود:

اجرای مهریه از طریق اداره ثبت

در کنار مسیر دادگاه، زن می‌تواند برای مطالبه مهریه عندالمطالبه خود، مستقیماً به دفترخانه‌ای که عقد ازدواج در آن به ثبت رسیده است مراجعه و تقاضای صدور اجرائیه ثبتی نماید. این روش معمولاً سریع‌تر از مسیر قضایی است، به شرطی که سند ازدواج رسمی باشد و زن بخواهد مهریه عندالمطالبه خود را وصول کند. پس از صدور اجراییه ثبتی، اداره ثبت اسناد و املاک کشور، اقدام به توقیف اموال مرد و وصول مهریه می‌کند. البته در صورتی که مرد دادخواست اعسار (ناتوانی مالی) بدهد، پرونده به دادگاه ارجاع خواهد شد. (لینک به مقاله مرتبط: تفاوت‌های اجرای مهریه از طریق دادگاه و ثبت)

مستندات و مدارک لازم برای اجرای مهریه

برای آغاز فرآیند مطالبه و اجرای مهریه، ارائه مدارک و مستندات مشخصی الزامی است. عدم تکمیل یا نقص در این مدارک می‌تواند روند رسیدگی را به تأخیر بیندازد. جدول زیر، مهمترین مدارک مورد نیاز را نشان می‌دهد:

توقیف اموال و دارایی‌های زوج

پس از مطالبه مهریه و در صورت عدم پرداخت از سوی مرد، یکی از موثرترین راه‌ها برای وصول مهریه، توقیف اموال و دارایی‌های او است. این اقدام می‌تواند همزمان با ثبت دادخواست (به عنوان تأمین خواسته) یا پس از صدور اجراییه انجام شود.

توقیف اموال منقول و غیرمنقول

اموال منقول شامل خودرو، حساب‌های بانکی، سهام، اوراق بهادار و حتی اثاث منزل (به جز مستثنیات دین) می‌شود. اموال غیرمنقول نیز شامل زمین، آپارتمان و سایر املاک ثبت شده به نام زوج است. برای توقیف، زن باید اموال را شناسایی و به دادگاه معرفی کند یا از دادگاه بخواهد از مراجع ذی‌ربط (مانند اداره ثبت اسناد، بانک‌ها، بورس و …) استعلام کند. (لینک به خدمات حقوقی: مشاوره حقوقی تخصصی)

توقیف حقوق و مزایا

در صورتی که مرد شاغل باشد، می‌توان تا یک چهارم (یک‌سوم در صورت عدم تکفل) حقوق و مزایای وی را توقیف کرد. این مبلغ به صورت ماهیانه از حقوق مرد کسر شده و به حساب زن واریز می‌شود تا مهریه به تدریج پرداخت گردد.

مستثنیات دین

قانون برای حمایت از حداقل زندگی افراد، برخی اموال را از توقیف مستثنی کرده است که به آن‌ها “مستثنیات دین” گفته می‌شود. این اموال شامل مسکن مورد نیاز برای سکونت شأن طلبکار، اثاثیه ضروری منزل، ابزار کار، و مقداری از حقوق یا مستمری است که برای امرار معاش ضروری است. این موضوع در پرونده‌های مهریه اهمیت زیادی دارد، زیرا امکان توقیف تمامی اموال مرد را محدود می‌کند.

اعسار زوج و تقسیط مهریه

در بسیاری از موارد، مرد پس از صدور حکم مهریه، ادعای اعسار یا ناتوانی مالی می‌کند. اعسار به معنای عدم توانایی مرد در پرداخت یکجای مهریه است. در صورت اثبات اعسار، دادگاه مهریه را به صورت اقساطی تعیین می‌کند.

شرایط درخواست اعسار

مرد باید دادخواست اعسار را به دادگاه ارائه دهد و مدارکی مبنی بر عدم توانایی مالی خود را ضمیمه کند. این مدارک می‌تواند شامل لیست اموال و دارایی‌ها، گواهی عدم پرداخت بدهی، شهادت شهود و … باشد. اثبات اعسار بر عهده مرد است.

روند رسیدگی به اعسار

دادگاه پس از دریافت دادخواست اعسار، جلسه‌ای برای رسیدگی به آن تشکیل می‌دهد. در این جلسه، زن می‌تواند با ارائه مدارک و شهادت شهود، ادعای اعسار مرد را رد کند. اگر اعسار ثابت شود، دادگاه با توجه به وضعیت مالی مرد، میزان پیش‌پرداخت (پیش‌قسط) و تعداد اقساط مهریه را تعیین می‌کند. این اقساط می‌تواند از چند ماه تا چندین سال به طول انجامد.

چالش‌ها و نکات حقوقی مهم

اجرای مهریه می‌تواند با چالش‌ها و مسائل حقوقی متعددی همراه باشد که آگاهی از آن‌ها برای هر دو طرف اهمیت دارد:

• توقیف اموال قبل از عقد: امکان توقیف اموالی که مرد قبل از عقد ازدواج به نام دیگری منتقل کرده، در برخی موارد وجود دارد، اما اثبات صوری بودن معامله دشوار است و نیاز به دقت حقوقی فراوان دارد.
• مهاجرت زوج: در صورتی که مرد به خارج از کشور مهاجرت کرده باشد، اجرای حکم مهریه پیچیده‌تر شده و نیاز به همکاری‌های بین‌المللی قضایی و آشنایی با قوانین کشور مقصد دارد.
• فوت زوج: پس از فوت مرد، مهریه از ماترک او (اموالی که پس از کسر دیون و وصایا باقی می‌ماند) به زن پرداخت می‌شود. مهریه در ردیف دیون ممتاز قرار نمی‌گیرد و مانند سایر بدهی‌ها از دارایی‌های متوفی کسر می‌شود.
• تبدیل مهریه: گاهی اوقات زوجین با توافق یکدیگر، مهریه را از حالت اولیه (مثلاً سکه) به مال دیگری (مثلاً وجه نقد با ارزش روز) تبدیل می‌کنند. این تبدیل باید با رضایت کامل و ثبت رسمی انجام شود.

سوالات متداول (FAQ)

نتیجه‌گیری

اجرای مهریه در دادگاه فرآیندی پیچیده اما قابل پیگیری است که نیازمند آگاهی کامل از قوانین و مقررات مربوطه می‌باشد. از لحظه ثبت دادخواست تا صدور اجراییه و در نهایت توقیف اموال یا تقسیط مهریه، هر مرحله دارای نکات حقوقی خاص خود است. با توجه به اهمیت این حق مالی برای زن و تأثیر آن بر زندگی مشترک، توصیه می‌شود در طول این فرآیند از مشاوره وکلای متخصص در امور خانواده بهره گرفته شود تا حقوق طرفین به بهترین شکل ممکن احقاق گردد و از بروز مشکلات و تأخیرهای احتمالی جلوگیری شود. دانش حقوقی عمیق و راهنمایی صحیح می‌تواند مسیر اجرای مهریه را هموارتر سازد.