طلاق خلع و مبارات چیست

طلاق خلع و مبارات چیست؟

طلاق، گسستن پیوند زناشویی است که در نظام حقوقی و شرعی ایران، دارای انواع مختلفی است. در میان دسته‌بندی‌های گوناگون طلاق، دو نوع «طلاق خلع» و «طلاق مبارات» از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند که به دلیل ماهیت خاص خود، نیازمند بررسی دقیق‌تر هستند. این دو نوع طلاق در زمره طلاق‌های بائن قرار می‌گیرند، به این معنا که پس از وقوع آنها، امکان رجوع مرد به زن در طول عده، بدون عقد جدید، وجود ندارد. تفاوت‌های بنیادین این دو نوع طلاق در «کراهت» طرفین و «میزان بذل» مال توسط زن نهفته است که در ادامه به تفصیل مورد واکاوی قرار خواهند گرفت.

طلاق خلع

طلاق خلع، نوعی از طلاق است که در آن زن به دلیل کراهت (تنفر یا عدم تمایل شدید) از شوهرش، مالی را به او می‌بخشد (بذل می‌کند) تا مرد او را طلاق دهد. این نوع طلاق ریشه در فقه اسلامی دارد و در ماده ۱۱۴۶ قانون مدنی ایران نیز به صراحت بیان شده است. شرط اصلی تحقق طلاق خلع، وجود کراهت از جانب زن نسبت به شوهر است، به حدی که زن بیم آن را داشته باشد که نتواند حقوق زوجیت را به طور کامل ادا کند یا از حدود الهی خارج شود.

تعریف طلاق خلع

طلاق خلع، طلاقی است که زن به واسطه کراهت از شوهر خود، در ازای بخشیدن تمام یا قسمتی از مهریه یا هر مال دیگری به او، طلاق می‌گیرد. این کراهت باید به اثبات برسد و صرف ادعای زن کافی نیست، هرچند اثبات آن معمولاً با شهادت خود زن و اقرار شوهر به پذیرش فدیه حاصل می‌شود.

شرایط تحقق طلاق خلع

• ✓ کراهت زن: اصلی‌ترین شرط، وجود کراهت شدید زن از مرد است. این کراهت باید واقعی باشد و تنها به جهت رهایی از زندگی مشترک نباشد.
• ✓ بذل مال: زن باید مالی را به عنوان فدیه (عوض) به مرد ببخشد. این مال می‌تواند مهریه، نفقه، یا هر مال مشروع دیگری باشد.
• ✓ قبول بذل: مرد باید بذل مال توسط زن را بپذیرد و راضی به طلاق در ازای آن باشد.
• ✓ عدم امکان رجوع مرد: طلاق خلع از نوع بائن است، لذا مرد در ایام عده حق رجوع ندارد مگر اینکه زن به فدیه خود رجوع کند.

ماهیت بذل در طلاق خلع

میزان مالی که زن در طلاق خلع می‌بخشد، محدودیتی ندارد. این مال می‌تواند برابر با مهریه، کمتر یا بیشتر از آن باشد. حتی زن می‌تواند علاوه بر مهریه، مال دیگری را نیز به شوهر ببخشد تا او را به طلاق راضی کند. هدف از این بذل، جلب رضایت مرد برای طلاق است.

طلاق مبارات

طلاق مبارات نیز همانند طلاق خلع، از نوع طلاق‌های بائن محسوب می‌شود، اما تفاوت اساسی آن در منشأ کراهت است. در طلاق مبارات، کراهت و تنفر از زندگی مشترک، باید از سوی هر دو طرف (زن و مرد) باشد. به عبارت دیگر، هر دو زوج از یکدیگر بیزارند و تمایلی به ادامه زندگی مشترک ندارند. ماده ۱۱۴۷ قانون مدنی ایران به این نوع طلاق اشاره دارد.

تعریف طلاق مبارات

طلاق مبارات، طلاقی است که به دلیل کراهت متقابل زوجین از یکدیگر واقع می‌شود. در این حالت نیز زن مالی را به مرد می‌بخشد، اما برخلاف طلاق خلع، میزان مال بخشیده شده نباید بیشتر از مهریه باشد.

شرایط تحقق طلاق مبارات

• ✓ کراهت متقابل: هر دو طرف باید از ادامه زندگی مشترک اکراه داشته باشند و این کراهت را ابراز کنند.
• ✓ بذل مال توسط زن: زن باید مالی را به عنوان فدیه به مرد ببخشد.
• ✓ محدودیت در میزان بذل: مالی که زن می‌بخشد، نباید بیشتر از میزان مهریه او باشد. این یکی از تفاوت‌های کلیدی با طلاق خلع است.
• ✓ عدم امکان رجوع مرد: طلاق مبارات نیز بائن است و مرد در ایام عده حق رجوع ندارد، مگر با رجوع زن به فدیه خود.

تفاوت‌های کلیدی طلاق خلع و مبارات

گرچه هر دو طلاق خلع و مبارات از نوع بائن هستند و با بذل مالی از سوی زن همراهند، اما تفاوت‌های ظریفی در ماهیت و شرایط آنها وجود دارد که شناخت این تفاوت‌ها برای درک صحیح هر یک از اهمیت بالایی برخوردار است.

• ⚠ طلاق مبارات:
• منشأ کراهت: از جانب هر دو طرف (زن و مرد) نسبت به یکدیگر.
• میزان بذل (فدیه): نباید بیشتر از مهریه باشد.
• امکان رجوع مرد: بائن است و مرد حق رجوع ندارد، مگر زن به فدیه رجوع کند.
• نیت زوجین: رهایی از زندگی مشترک به دلیل کراهت متقابل.

امکان رجوع در طلاق خلع و مبارات

همانطور که ذکر شد، طلاق خلع و مبارات هر دو از نوع طلاق بائن هستند. این بدان معناست که پس از جاری شدن صیغه طلاق، مرد حق رجوع به زن در مدت عده را ندارد. با این حال، یک استثناء مهم وجود دارد: اگر زن در طول مدت عده به بذل خود (مالی که به مرد بخشیده است) رجوع کند، طلاق از حالت بائن خارج شده و به طلاق رجعی تبدیل می‌شود. در این صورت، مرد می‌تواند در مدت عده به زن خود رجوع کند و زندگی مشترک از سر گرفته شود. این حق رجوع به بذل برای زن، یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این دو نوع طلاق است.

مراحل قانونی و ثبت طلاق خلع و مبارات

فرآیند قانونی طلاق خلع و مبارات، همانند سایر انواع طلاق، مستلزم طی مراحل مشخصی در محاکم قضایی است. ابتدا، زوجین یا یکی از آنها باید دادخواست طلاق به دادگاه خانواده ارائه دهند. در صورتی که طلاق از نوع خلع یا مبارات باشد، دادگاه به موضوع کراهت و بذل رسیدگی می‌کند. معمولاً در این موارد، زوجین توافق‌نامه طلاق را تنظیم کرده و به دادگاه ارائه می‌دهند. پس از تأیید دادگاه و صدور گواهی عدم امکان سازش، زوجین می‌توانند با مراجعه به دفترخانه ثبت طلاق، نسبت به ثبت رسمی طلاق اقدام نمایند.

سوالات متداول در خصوص طلاق خلع و مبارات

آیا زن در طلاق خلع یا مبارات می‌تواند رجوع کند؟

بله، زن در هر دو نوع طلاق خلع و مبارات، در طول مدت عده می‌تواند به فدیه‌ای که به مرد بخشیده است، رجوع کند. در این صورت، طلاق از حالت بائن خارج شده و به طلاق رجعی تبدیل می‌شود و مرد حق رجوع به زن را پیدا می‌کند.

حداقل و حداکثر میزان فدیه در طلاق خلع چقدر است؟

در طلاق خلع، حداقل میزان فدیه می‌تواند حتی اندکی باشد (مثلاً یک شاخه گل) و از نظر شرعی و قانونی حداکثری برای آن تعیین نشده است. زن می‌تواند هر مقدار مالی را که بخواهد (حتی بیشتر از مهریه) برای جلب رضایت مرد به طلاق ببخشد.

در طلاق مبارات چه چیزی بذل می‌شود؟

در طلاق مبارات نیز زن مالی را به مرد می‌بخشد، اما شرط اساسی این است که این مال نباید بیشتر از میزان مهریه زن باشد. این بذل می‌تواند تمام یا بخشی از مهریه یا هر مال دیگری باشد که ارزش آن از مهریه تجاوز نکند.

درک دقیق تفاوت‌های طلاق خلع و مبارات برای زوجینی که قصد جدایی دارند، بسیار حیاتی است. این شناخت به آنها کمک می‌کند تا با آگاهی کامل نسبت به حقوق و تکالیف خود، تصمیم‌گیری کنند و مسیر قانونی مناسب را برای پایان دادن به زندگی مشترک خود برگزینند. در هر حال، مشورت با حقوقدانان متخصص در امور خانواده می‌تواند راهگشا باشد و از بروز مشکلات آتی جلوگیری کند.