مهریه عندالمطالبه چیست؟

مهریه، یکی از بنیادهای حقوقی مهم در عقد نکاح اسلامی و قوانین مدنی ایران است که با هدف حمایت از حقوق مالی زن و تضمین جایگاه او در خانواده شکل گرفته است. در میان انواع مهریه، “مهریه عندالمطالبه” از رایج‌ترین و در عین حال چالش‌برانگیزترین اشکال آن محسوب می‌شود. درک دقیق ماهیت و ابعاد حقوقی این نوع مهریه برای هر دو طرفین عقد، یعنی زن و شوهر، و همچنین برای جامعه ضروری است تا از بروز سوءتفاهم‌ها و مشکلات حقوقی بعدی جلوگیری شود.

تعریف مهریه عندالمطالبه

مهریه عندالمطالبه به مالی گفته می‌شود که در زمان عقد نکاح با توافق زوجین تعیین شده و زن می‌تواند هر زمان که بخواهد، آن را از مرد مطالبه کند. صفت “عندالمطالبه” به معنای “به محض درخواست” یا “به محض مطالبه” است و نشان‌دهنده حق بی‌قید و شرط زن برای دریافت مهریه خود در هر لحظه از زندگی مشترک یا پس از آن است. این نوع مهریه، برخلاف مهریه عندالاستطاعه که پرداخت آن منوط به توانایی مالی مرد است، هیچ شرطی برای مطالبه و پرداخت از سوی زن ندارد.

تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه

درک تفاوت میان مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا این تفاوت‌ها مستقیماً بر روند مطالبه و امکان وصول مهریه تأثیر می‌گذارند. تفاوت اصلی در شرط پرداخت آن‌هاست:

ویژگی	مهریه عندالمطالبه	مهریه عندالاستطاعه
شرط پرداخت	هیچ شرطی ندارد و به محض مطالبه زن باید پرداخت شود.	پرداخت آن مشروط به اثبات توانایی مالی مرد است.
بار اثبات	بر عهده مرد است که عدم توانایی پرداخت را اثبات کند (در صورت درخواست اعسار).	بر عهده زن است که توانایی مالی مرد را برای پرداخت مهریه اثبات کند.
حق حبس	زن حق حبس دارد (می‌تواند تا زمان دریافت مهریه، از تمکین خودداری کند).	زن حق حبس ندارد.
رویه اجرایی	اجرای آن سریع‌تر و بدون نیاز به اثبات اعسار اولیه است (مرد باید اعسار را اثبات کند).	رویه اجرایی طولانی‌تر و پیچیده‌تر است.

چگونگی مطالبه و اجرای مهریه عندالمطالبه

زن برای مطالبه مهریه عندالمطالبه می‌تواند از دو طریق اقدام کند: اداره ثبت اسناد و املاک یا دادگاه خانواده. انتخاب هر روش به شرایط و ترجیحات زن بستگی دارد.

الف) مطالبه از طریق اداره ثبت اسناد و املاک

این روش معمولاً سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر است، به خصوص اگر سند ازدواج رسمی باشد و مهریه منقول یا غیرمنقول مشخصی داشته باشد. مراحل آن به شرح زیر است:

• مراجعه به دفتر ثبت: با سند ازدواج به دفترخانه‌ای که عقد در آن ثبت شده مراجعه می‌شود.
• درخواست صدور اجرائیه: درخواست صدور اجرائیه برای وصول مهریه ثبت می‌شود.
• ابلاغ اجرائیه: اجرائیه به مرد ابلاغ می‌شود و او ۱۰ روز فرصت دارد مهریه را پرداخت کند یا اموال خود را معرفی کند.
• معرفی اموال: در صورت عدم پرداخت، زن می‌تواند اموالی از مرد (حساب بانکی، ملک، خودرو، حقوق و…) را به اداره ثبت معرفی کند تا توقیف و از طریق مزایده به فروش رسانده شود.

ب) مطالبه از طریق دادگاه خانواده

این روش در مواردی که سند ازدواج غیررسمی است، یا مال مشخصی برای توقیف وجود ندارد، یا زن همزمان درخواست‌های دیگری (مانند طلاق یا نفقه) دارد، مناسب‌تر است.

• تقدیم دادخواست: زن باید دادخواست مطالبه مهریه را به دادگاه خانواده ارائه دهد.
• رسیدگی دادگاه: دادگاه به پرونده رسیدگی کرده و در صورت احراز حقانیت زن، حکم به پرداخت مهریه صادر می‌کند.
• اجرای حکم: پس از قطعیت حکم، زن می‌تواند درخواست اجرای حکم را به واحد اجرای احکام دادگاه تقدیم کند.
• توقیف اموال: در این مرحله نیز، در صورت عدم پرداخت، اموال مرد توقیف و برای پرداخت مهریه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در هر دو روش، مرد می‌تواند درخواست اعسار (ناتوانی از پرداخت یکجای مهریه) را مطرح کند. در صورت پذیرش اعسار، دادگاه مهریه را قسط‌بندی می‌کند. برای اطلاعات بیشتر در مورد روند اجرایی، می‌توانید به مقالات تخصصی مربوط به حقوق خانواده مراجعه کنید.

حقوق زن در مهریه عندالمطالبه

مهریه عندالمطالبه، حقوق مهمی را برای زن به ارمغان می‌آورد که آگاهی از آن‌ها برای هر زن و مردی ضروری است:

• حق حبس: طبق ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی، زن می‌تواند تا زمانی که مهریه او تسلیم نشده است، از ایفاء وظایفی که در قبال شوهر دارد (مانند تمکین عام و خاص) امتناع کند، مشروط بر اینکه زندگی زناشویی آغاز نشده باشد.
• مطالبه قبل از طلاق: زن می‌تواند مهریه خود را قبل از هرگونه اقدام برای طلاق یا حتی در طول زندگی مشترک مطالبه کند.
• عدم سقوط با فوت زن: در صورت فوت زن قبل از دریافت مهریه، ورثه او (والدین، فرزندان) حق مطالبه مهریه از ترکه مرد را خواهند داشت.
• امکان بخشش: زن می‌تواند تمام یا قسمتی از مهریه خود را به شوهر ببخشد، اما این بخشش باید با رضایت کامل و آگاهانه او باشد.
• امکان صلح: زن و مرد می‌توانند در مورد نحوه پرداخت یا مقدار مهریه صلح و توافق جدیدی داشته باشند.

نکات حقوقی مهم در رابطه با مهریه عندالمطالبه

در خصوص مهریه عندالمطالبه، توجه به چند نکته حقوقی حائز اهمیت است:

• ثبت در سند ازدواج: نوع مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه) باید به وضوح در سند ازدواج قید شود.
• اعسار و تقسیط: همانطور که گفته شد، مرد می‌تواند با اثبات ناتوانی مالی (اعسار)، مهریه را تقسیط کند. تشخیص اعسار و تعیین مبلغ اقساط بر عهده دادگاه است.
• محدودیت تعداد سکه: طبق قانون حمایت خانواده، مطالبه مهریه تا ۱۱۰ سکه طلا (یا معادل آن) بدون در نظر گرفتن شرط اعسار، قابل توقیف و پرداخت است. برای مازاد بر ۱۱۰ سکه، زن باید توانایی مالی مرد را اثبات کند یا مرد باید اعسار خود را ثابت کند تا از پرداخت یکجای آن معاف شود.
• توقیف اموال: در صورت عدم پرداخت، هرگونه مال منقول و غیرمنقول که به نام مرد باشد (و جزء مستثنیات دین نباشد) قابل توقیف است.
• مستثنیات دین: اموالی مانند مسکن مورد نیاز مرد و خانواده، اثاثیه ضروری منزل، ابزار و وسایل کسب و کار و مقداری از حقوق یا مستمری، از توقیف برای مهریه مستثنی هستند.

پرسش‌های متداول درباره مهریه عندالمطالبه

آیا مهریه عندالمطالبه بعد از فوت زن قابل مطالبه است؟

بله، مهریه عندالمطالبه با فوت زن از بین نمی‌رود و به عنوان یکی از دیون متوفی، ورثه قانونی زن حق مطالبه آن را از ترکه شوهر خواهند داشت.

آیا مهریه عندالمطالبه مشمول مرور زمان می‌شود؟

خیر، حق مطالبه مهریه عندالمطالبه مشمول مرور زمان نمی‌شود و زن یا ورثه او هر زمان می‌توانند برای مطالبه آن اقدام کنند.

آیا مرد می‌تواند مهریه عندالمطالبه را قسط‌بندی کند؟

بله، مرد می‌تواند با ارائه دادخواست اعسار (ناتوانی از پرداخت یکجا) به دادگاه و اثبات آن، مهریه را تقسیط کند. دادگاه با بررسی وضعیت مالی مرد، میزان و نحوه اقساط را تعیین خواهد کرد.

در صورت عدم تمکین زن، آیا حق او به مهریه عندالمطالبه ساقط می‌شود؟

خیر، عدم تمکین زن (در صورتی که حق حبس را اعمال نکرده باشد) موجب سقوط حق او نسبت به اصل مهریه نمی‌شود، اما ممکن است بر سایر حقوق او مانند نفقه تأثیر بگذارد. مهریه حقی است که به محض عقد نکاح بر ذمه مرد مستقر می‌شود.

آیا مهریه عندالمطالبه را می‌توان در دفاتر اسناد رسمی تغییر داد؟

بله، زوجین می‌توانند با توافق یکدیگر، مهریه را افزایش یا کاهش دهند، یا نوع آن را تغییر دهند (مثلاً از عندالمطالبه به عندالاستطاعه یا بالعکس). این تغییر باید با حضور طرفین در دفتر اسناد رسمی و ثبت سند رسمی انجام شود.

در صورت نیاز به مشاوره حضوری یا کسب اطلاعات بیشتر، می‌توانید با ما در تماس باشید. آدرس: اتوبان باقری؛ فرجام غربی، بعد از عبادی، ساختمان کهکشان، پلاک ۴۰۱، واحد ۸، طبقه دوم (جلسه حضوری فقط با هماهنگی قبلی).